Wijnand Boon - Pelgrim 2.0

Beste Majesteit,

Met deze woorden begon ik elke ansichtkaart die ik aan toenmalig Koningin Beatrix schreef tijdens een 8000 kilometer lange voettocht. Een voettocht waarmee ik haar ongelijk wilde aantonen. In haar kersttoespraak in 2009 zei Beatrix dat de individualisering van de maatschappij te ver was doorgeschoten en dat het gemeenschapsgevoel niet meer is wat het geweest is. We zouden elkaars problemen niet meer zien en elkaar niet meer helpen en een van de oorzaken daarvoor was de opkomst van sociale media: “Zonder enig wij-gevoel wordt ons bestaan leeg. Met virtuele ontmoetingen is die leegte niet te vullen, integendeel, afstanden worden juist vergroot.”

Hoeveel waarde moet je hechten aan de mening van een vorstin die in de zeventig is en vermoedelijk nooit op Facebook of Twitter actief is geweest? Je zou dit kunnen afdoen als een typisch geval van ‘generatiekloof’. Maar het zat me niet lekker dat een staatshoofd dat niets mag zeggen zonder de goedkeuring van de regering, en slechts tweemaal per jaar haar volk toespreekt, in een kersttoespraak van acht minuten zoveel ruimte nam om het internet te bashen. Van Edward Snowden had toen nog niemand gehoord, maar voor mij waren haar uitspraken niet los te zien van hoe overheden in toenemende mate inbraken en inbreken in de privésfeer: “Het ideaal van het bevrijde individu heeft zijn eindpunt bereikt.” In 2016 klinken deze woorden nog omineuzer dan toen Beatrix’ ze in 2009 uitsprak.

Pelgrim 2.0

Ergens in de eerste maanden van 2010 kwam ik tot de conclusie dat ik voor langere tijd naar het buitenland wilde. Ik wilde niet met mijn voeten in het zand aan een of andere mediterrane kust niets liggen doen. Ik wilde iets ondernemen, er een project van maken. In mei viel het kwartje. Ik had al besloten om alles achter me te laten en een paar jaar de wereld in te trekken. Niets hield me tegen om van de reis een experiment te maken, een uitdaging, maar dan ook écht. Ik besloot om Beatrix het tegendeel te bewijzen.

Als er iemand afhankelijk is van de hulp en steun van volstrekt onbekenden, dan is het wel de pelgrim. Ver van familie en vrienden loopt hij zonder geld op zak door onbekende steden en landschappen, door weer en wind en langs de vreemde gezichten van mensen wiens taal hij niet spreekt, maar wiens brood hij hoopt te eten. ‘Hoe gastvrij is het internet?’ had ik mijn project kunnen noemen, maar het werd ‘Twalk With Me’, wat staat voor Walking, Talking en Tweeting.

Omdat de aanleiding een kersttoespraak was koos ik voor Santiago de Compostela, Rome en Jeruzalem als bestemmingen. Met alleen de Camino zou ik de pers niet halen en die had ik nodig om juist die mensen te bereiken die onbekend zijn met de wondere wereld van het wereldwijde web; vandaar Rome en Jeruzalem er in een ruk erachteraan. In plaats van bij kloosters, kerken en herbergen aan te kloppen, zocht ik mijn slaapplaatsen, mijn eten en de nodige financiële en sociale steun op het internet. In drie jaar tijd ben ik door vijftien landen gelopen, 8000 kilometer, en zonder Facebook en Twitter zou ik het niet hebben gered. Of beter, zonder de meer dan driehonderd mensen die zich aanboden om een wildvreemde landloper in huis te halen, en zonder mijn volgers en mijn donateurs, zou ik het niet hebben gered. De sociale media waren het middel, niet het doel.

BewustOffline

Het lijkt op het eerste gezicht een vreemde match: BewustOffline en ‘de sociale media pelgrim’. Ik heb toch drie jaar van mijn leven besteed aan het verdedigen van sociale media en het internet. Maar eenmaal in gesprek met de initiatiefnemers van Bewust Offline werd al snel duidelijk dat zij geen zwart-wit denkers zijn en heus ook de goede kanten van het internet waarderen. En voor mij geldt hetzelfde, maar dan andersom: ik vind de mogelijkheden die het internet biedt, het direct kunnen communiceren met vrijwel iedereen over de hele wereld en de democratisering van informatie, een fantastische belofte voor de toekomst. Maar er zijn ook schaduwkanten. Edward Snowden heeft een daarvan heel duidelijk aangetoond: het meelezen van geheime diensten. Maar er is er nog een en daar richt Bewust Offline haar pijlen op: het onbewust overal en altijd ‘online’ zijn.

Ik zei het al eerder: sociale media zijn een middel, een gereedschap, evenals het internet dat in het algemeen is. Maar met een gereedschap moet je leren omgaan, verantwoordelijk en bewust, ook wanneer het op het eerste gezicht onschuldig en ongevaarlijk lijkt. Er gaan belangen achter sociale media schuil, de overheid luistert mee, maar misschien nog belangrijker: het internet maakt werelden toegankelijk voor iedereen, ook wanneer de gebruiker nog niet de leeftijd heeft bereikt om daar mee om te gaan. Iedereen kan meelezen en alles blijft bewaard. Tegelijkertijd kunnen mensen opgeslokt worden door de waan van de digitale dag, overal online met een telefoon voor het gezicht, zelfs als zij in gezelschap zijn.

Bewust online

BewustOffline gaat samen met bewust online. Wanneer wel en wanneer niet je berichten checken of door je tijdlijn scrollen is naast een kwestie van balans vinden, misschien wel voornamelijk een kwestie van fatsoen. Persoonlijk denk ik dat veel van de sociale onhebbelijkheden van het sociale mediagebruik zullen verdwijnen op den duur. Ook met de mobiele telefoon hebben we moeten leren omgaan. Het heeft even geduurd voordat het niet meer gaaf was om zo’n ding te hebben en inmiddels word je weggestuurd als je iets te luidruchtig staat te bellen in gezelschap. Als de jeugd van nu, die met Facebook is opgegroeid, straks zelf kinderen krijgt, dan zullen zij grenzen stellen. Want ook zij zullen op een gegeven moment ontdekken dat het internet geen substituut is voor het elkaar direct in de ogen kunnen kijken. Om met de woorden van de koningin te spreken: met smiley’s valt die leegte niet te vullen.

Beter een goede buur en een verre vriend

Als je iedere dag 8 uur loopt, dan kun je de 8000 kilometer die ik heb gelopen veel sneller afleggen dan de drie jaar die ik erover heb gedaan. Maar wanneer je aanbelt bij een onbekend huis en de deur gaat open, en je schud de hand van iemand die je uitnodigt aan tafel, en een bed voor je heeft opgemaakt, dan ga je niet vragen of je direct op de computer mag om je Facebook te checken of foto’s te uploaden. Zelfs niet wanneer je nog niet weet waar je morgen kunt slapen en je al vier weken geen tijd hebt gehad om een blog te schrijven. Er kunnen hele mooie gesprekken ontstaan tussen mensen die elkaar nog nooit hebben ontmoet en elkaar misschien wel nooit meer zullen zien of spreken. Hierdoor kwam het nogal eens voor dat mij verteld werd dat ik van harte was uitgenodigd om een paar dagen te blijven. Als ik nooit mijn blik van mijn telefoon had afgenomen en voortdurend in contact zou zijn gebleven met het thuisfront, dan had ik nu misschien wel een verhaal te vertellen, maar ik zou er geen nieuwe vrienden aan over hebben gehouden.

Het is inmiddels meer dan twee jaar geleden dat ik in september 2013 een punt zette achter mijn pelgrimage in Istanboel. In de tussentijd kan ik het aantal mensen dat ik in Amsterdam heb mogen verwelkomen en die ik heb leren kennen op mijn reis, niet meer op twee handen tellen. Ik heb mensen opgezocht als ik zelf op reis was en ik vind nog wekelijks berichten vanuit alle hoeken van Europa in mijn inbox. Contact onderhouden met mensen die ver weg wonen is zoveel makkelijker geworden met de komst van sociale media. Maar de basis voor dat contact mag online gelegd zijn, het wordt pas offline uitgebouwd tot iets bestendigs. Het is misschien makkelijk praten voor een vooralsnog kinderloze vader, maar ik zal er geen enkele moeite mee hebben om mijn kinderen (inshallah) later te leren dat het niet netjes is om in gezelschap of tijdens het eten met je telefoon te spelen. En zolang de kinderen van het sociale mediatijdperk nog geen ouders zijn, is het goed dat een beweging zoals BewustOffline ons bij die les houdt.

Het is een uur ’s nachts, ik trek de stekker eruit. Tijd voor een analoge slaap en in dit geval, hopelijk een onbewust offline zijn. Welterusten.